Publisher

1. MỞ ĐẦU

Vùng cửa sông Bạch Đằng là vùng cửa sông hình phễu được hình thành cách đây khoảng 700 năm. Dưới tác động của quá trình sông và biển, vùng cửa sông Bạch Đằng đã tạo ra các dạng địa hình đa dạng với bãi triều rộng, hệ thống lạch triều dầy đặc,... tạo điều kiện thuận lợi cho nuôi trồng thuỷ sản. Do đó, vùng cửa sông Bạch Đằng là nơi tập trung diện tích lớn các khu vực nuôi trồng thủy sản như nuôi cá lồng bè, nhuyễn thể hai mảnh vỏ, đầm nuôi tôm,v.v..., đặc biệt là tập trung nhiều bãi nuôi một số loài nhuyễn thể hai mảnh vỏ (ngao, sò, tu hài,...).

Vùng cửa sông Bạch Đằng cũng được xác định là điểm nóng về môi trường. Hàng năm, khu vực cửa sông này tiếp nhận một lượng lớn các chất thải từ nguồn lục địa với một số chất ô nhiễm thường xuyên có hàm lượng vượt quá mức giới hạn cho phép, nhất là một số kim loại. Những năm gần đây, ô nhiễm vùng cửa sông Bạch Đằng đã có dấu hiệu tác động tiêu cực đến hệ sinh thái và nuôi trồng thuỷ sản. Ngao là đối tượng nuôi chịu tác động mạnh của ô nhiễm kim loại; các tác động có thể gây chết hoặc tích tụ kim loại trong cơ thể ảnh hưởng đến sinh trường và phát triển.

Báo cáo đưa ra các thông tin về hiện trạng và biến động hàm lượng Hg trong môi trường nước và trầm tích ở bãi nuôi ngao vùng cửa sông Bạch Đằng làm cơ sở đánh giá tác động của ô nhiễm môi trường đến ngao nuôi, để sớm có những giải pháp khắc phục.

2. TÀI LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Tài liệu

Khu vực nghiên cứu là 04 bãi nuôi ngao ở vùng cửa sông Bạch Đằng - Hải Phòng. Thời gian khảo sát được tiến hành từ tháng 03 - 09/2009.

Báo cáo sử dụng số liệu môi trường từ 06 đợt khảo sát vào các tháng 3, 4, 5, 6, 7 và 9 năm 2009 của đề tài "Nghiên cứu đánh giá sự tích tụ kim loại nặng (As, Cd, Cu và Hg) trong ngao (Meretrix lyrata) nuôi ở một số vùng ven biển Bắc Bộ, phục vụ công tác cảnh báo môi trường và phát triển sản xuất ngao đạt hiệu quả” để đánh giá hàm lượng Hg ở khu vực nghiên cứu

2.2. Phương pháp

Sử dụng phương pháp thu thập thông tin sơ cấp và thứ cấp về hàm lượng Hg ở vùng cửa sông Bạch Đằng để so sánh đánh giá với kết quả nghiên cứu.

Sử dụng phương pháp phân tích quang phổ hấp thụ nguyên tử hoá hơi lạnh theo APHA - 3500 - Hg B để xác định Hg trong môi trường nước; Hàm lượng Hg trong trầm tích cũng được xác định theo APHA - 3500 - Hg Bsau khi vô cơ hoá mẫu.

Sử dụng phương pháp so sánh, đánh giá để đánh giá chất lượng môi trường nước theo quy chuẩn QCVN 10:2008/BTNMT; Sử dụng GHCP ISQG (Interim sediment quality guidelines) của Úc (2000) để đánh giá chất lượng môi trường trầm tích ở khu vực nghiên cứu (do Việt Nam chưa có quy định).

Sử dụng phương pháp thống kê để xử lý, tính toán số liệu.

3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

3.1. Hàm lượng Hg trong môi trường nước

Hàm lượng Hg quan trắc được trong môi trường nước ở vùng nuôi ngao trong năm 2009 dao động từ 0,15 - 0,62µg/l, trung bình 0,47µg/l. Như vậy, các kết quả quan trắc cho thấy hàm lượng Hg thấp hơn giới hạn cho phép (1µg/l) theo QCVN 10:2008/BTNMT. Chỉ số RQ_Hg trung bình (0,47) trong môi trường nước ở mức an toàn về môi trường (RQ_Hg < 0,75). Trong các tháng quan trắc năm 2009, hàm lượng Hg trung bình có xu hướng tăng dần từ tháng 3 (0,35µg/l) đến tháng 7 (0,53µg/l), giảm nhẹ ở tháng 9 (0,48µg/l). Tuy nhiên đây chỉ là bước đầu ghi nhận được cần có những nghiên cứu bổ sung để đánh giá sát thực bản chất môi trường vùng cửa sông Bạch Đằng (Hình 1.1).

Hình 1.1. Hàm lượng Hg trung bình trong môi trường nước theo các tháng ở bãi nuôi ngao vùng cửa sông Bạch Đằng năm 2009

Theo mùa, hàm lượng Hg quan trắc được trong mùa mưa có hàm lượng cao hơn so với mùa khô, do chịu ảnh hưởng lớn của nguồn lục địa. Mùa khô, Hg dao động từ 0,15 - 0,59µg/l và dao động từ 0,27 - 0,62µg/l trong mùa mưa. Kết quả nghiên cứu này cũng tương đồng với nghiên cứu của Cao Thu Trang (2008) [3] và Lê Xuân Sinh (2009) [2].

So với kết quả nghiên cứu của các năm trước (2000 - 2008) ở vùng cửa sông Bạch Đằng [2, 3], kết quả phân tích hàm lượng Hg trung bình trong năm 2009 (0,47µg/l) thấp hơn không đáng kể so với hàm lượng Hgểtung bình trong năm 2002 (0,54µg/l) và 2008 (0,53µg/l). Theo kết quả nghiên cứu của Lê Xuân Sinh (2009), hàm lượng Hg trong môi trường nước ở vùng cửa sông Bạch Đằng từ năm 2000 đến năm 2008 nhìn chung có xu hướng tăng (hình 1.2). Đây là dấu hiệu của sự suy thoái ô nhiễm môi trường ngày càng gia tăng, đồng nghĩa với sức ép từ các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội đến môi trường, sinh vật ngày càng lớn. Ngao là đối tượng ăn lọc, có khả năng tích tụ các chất ô nhiễm rất lớn, nhất là tích tụ kim loại. Trong khi đó, hàm lượng Hg trong môi trường nước ở vùng cửa sông Bạch Đằng lại biến động khá mạnh, ngao nuôi ở vùng này có khả năng bị tích tụ Hg trong cơ thể, vấn đề này cần được nghiên cứu đánh giá.

Hình 1.2. Biến động hàm lượng Hg ở vùng cửa sông Bạch Đằng (Nguồn: Lê Xuân Sinh, 2009)

3.2. Hàm lượng thủy ngân trong môi trường trầm tích

Kết quả quan trắc ghi nhận được hàm lượng Hg trong trầm tích ở bãi ngao dao động từ 0,189 - 0,423mg/kg khô, trung bình 0,296mg/kg khô. Các kết quả quan trắc được đều vượt ngưỡng ISQG thấp (0,15mg/l) của Úc, đồng nghĩa với hàm lượng Hg đã ở mức có biểu hiện ảnh hưởng đến sự phát triển của sinh vật đáy, trong đó gồm cả đối tượng ngao nuôi. Tuy nhiên, so với ngưỡng ISQG cao (1mg/kg khô), hàm lượng Hg quan trắc được vẫn thấp hơn nhiều, chỉ đạt dưới 50% giá trị ngưỡng, điều này đồng nghĩa với hàm lượng Hg chưa ở mức tác động tức thì đối với các động vật đáy và ngao nuôi.

Kết quả quan trắc cho thấy, hàm lượng Hg trong trầm tích có xu hướng phân bố tăng dần trong các tháng quan trắc, tăng dần từ tháng 3 đến tháng 9 (Hình 1.3). Tuy nhiên, mức độ gia tăng hàm lượng Hg không lớn.

3.2. Hàm lượng thủy ngân trong môi trường trầm tích

Kết quả quan trắc ghi nhận được hàm lượng Hg trong trầm tích ở bãi ngao dao động từ 0,189 - 0,423mg/kg khô, trung bình 0,296mg/kg khô. Các kết quả quan trắc được đều vượt ngưỡng ISQG thấp (0,15mg/l) của Úc, đồng nghĩa với hàm lượng Hg đã ở mức có biểu hiện ảnh hưởng đến sự phát triển của sinh vật đáy, trong đó gồm cả đối tượng ngao nuôi. Tuy nhiên, so với ngưỡng ISQG cao (1mg/kg khô), hàm lượng Hg quan trắc được vẫn thấp hơn nhiều, chỉ đạt dưới 50% giá trị ngưỡng, điều này đồng nghĩa với hàm lượng Hg chưa ở mức tác động tức thì đối với các động vật đáy và ngao nuôi.

Kết quả quan trắc cho thấy, hàm lượng Hg trong trầm tích có xu hướng phân bố tăng dần trong các tháng quan trắc, tăng dần từ tháng 3 đến tháng 9 (Hình 1.3). Tuy nhiên, mức độ gia tăng hàm lượng Hg không lớn.

Hình 1.3. Hàm lượng Hg trung bình trong trầm tích theo các tháng ở bãi nuôi ngao vùng cửa sông Bạch Đằng năm 2009.

4. MỘT SỐ NHẬN XÉT

- Hàm lượng Hg trong môi trường nước thấp hơn GHCP theo QCVN 10:2008. Biến động hàm lượng Hg theo thời gian khá lớn, có xu hướng gia tăng hàm lượng trong những năm gần đây. Hàm lượng Hg trong mùa mưa cao hơn so với mùa khô do chịu ảnh hưởng lớn của nguồn lục địa.

- Hàm lượng Hg trong trầm tích ở bãi nuôi ngao vượt ngưỡng cho phép ISQG thấp từ 1,3 đến 2,8 lần. Tuy nhiên, so với với ngưỡng cho phép ISQG cao, hàm lượng Hg trong trầm tích bãi luôn ngao vẫn thấp hơn, chỉ đạt dưới 50% giá trị ngưỡng.

Do quá trình lắng đọng, tích tụ và chuyển hoá, hàm lượng Hg tích tụ trong môi trường trầm tích cao hớn nhiều so với trong môi trường nước, giá trị trung bình cao gấp 630 lần.

- Cần tiến hành nghiên cứu với tần suất dày hơn để đánh giá sát thực hơn bản chất môi trường ở vùng cửa sông Bạch Đằng. Xây dựng GHCP của môi trường trầm tích áp dụng đánh giá chất lượng môi trường trầm tích với điều kiện sinh thái của Việt Nam. Nghiên cứu đánh giá hàm lượng các kim loại trong các hạt keo sét, trầm tích lơ lửng trong môi trường nước ở bãi nuôi ngao.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.Phạm Kim Phương, 2007. Nghiên cứu sự tích tụ và tự đào thải kim loại nặng (Cd, As, Pb), hợp chất hưuc cơ gốc chlor (PCBs, DDTs, Endosunfan) đối với nghêu Meretrix Lyrata trưởng thành trong môi trường nhân tạo. Trung tâm dịch vụ phân tích thí nghiệm TP. Hồ Chí Minh.

2.Lê Xuân Sinh, 2009. Báo cáo quan trắc hàm lượng kim loại nặng trong nước biển ven bờ phía bắc Việt Nam giai đoạn 1999 - 2008. Lưu trữ tại Thư viện Viện Tài nguyên và Môi trường biển.

ThS. Nguyễn Công Thành (Vịên Nghiên cứu Hải sản)
NCS. Lê Xuân Sinh (Viện Tài nguyên và Môi trường biển)